Martello
İnsanlık tarihinin her döneminde savaş yaşamın doğal bir parçası ve savaşçı varlıklar olduğumuzun en eski kanıtı Sudan’da bulunan 117 numaralı mezar.
İnsanlık tarihinin her döneminde savaş yaşamın doğal bir parçası ve savaşçı varlıklar olduğumuzun en eski kanıtı Sudan’da bulunan 117 numaralı mezar. 1964-66 yıllarında, Asvan barajının tamamlanmasıyla Mısır ve Sudan’da sular altında kalacak bir bölgede arkeolojik çalışmalar yapılırken 117. kazı alanında gün ışığına çıkan bir mezar, 117. mezar ya da 117. alan olarak adlandırılmış. Yaklaşık tarihi MÖ 13,000 ile 14,000 arası olarak saptanan bu mezarda iskeleti bulunan 60 kadar erkek, kadın ve çocuğun yüzde kırkının taştan sivri mızrak ve ok uçlarıyla yaralanarak öldürüldükleri anlaşılmış.
Basit savaşın talan, yıkım ve kıyımı yetmezmiş gibi karşı tarafa en çok zararı verecek yöntemleri bularak taraflardan birinin üstünlüğünü her şeyden önemli kılıyoruz. Bunun en çarpıcı örneği atom bombasının bulunması ve kullanımı. Savunmayı güçlendirmek isterken yararlı buluşlar ve icatlar da geliştiriliyor aslında. Hatta, savaşlar ekonomi ve teknolojiyi güçlendirebiliyor bile.
Kıtalar ötesi kumandayla en çok kayıp ve ölüme neden olabilecek savaş araçlarını icat etmiş olduğumuz bugünden geriye doğru bakınca bizden öncekilerin, acımasız olmakla birlikte ne denli safça ve insan boyutlarında savaştıklarına şaşırmamak da elde değil.
Baharda, bir Kingston, Ontario gezisinde dikkatimizi çeken Martello adeta sevimli görünüyor gözümüze. Martello kulesi ya da kısaca Martello olarak adlandırılan küçük hisarların öyküsü büyük ve zengin aksine.
Ufak, yuvarlak, bazen de dikdörtgen hisarlar eski Ceneviz Cumhuriyeti savunma sisteminin bir özelliği. Cenevizliler 1284 yılından itibaren yönetimini ele geçirdikleri Korsika’da da önemli noktalarda, kıyı köylerini ve gemiciliği önceleri Kuzey Afrika korsanlarından, sonra da yabancı istilalarından koruyabilmek üzere taştan çok kalın duvarlı, iki veya üç katlı, 12-15 metre çapında kuleler dikmişler. İçinde ocakları ve su ihtiyacını karşılamak üzere kuyu ya da sarnıcı bulunuyor bu hisarların. En üst kata 360 derece ufku olan bir ya da iki top yerleştiriliyor. 25-30 kadar da asker hisarı koruyor.
7 Şubat 1794 tarihinde Korsika’ya iki gemiyle gelip o tarihte adayı yönetmekte olan Fransızlardan arındırmak üzere saldırı başlattıklarında bir türlü alamadıkları, sonunda karadan savaşarak zaptedebildikleri bir savunma kulesi İngilizleri çok etkilemiş. Kulenin kalın duvarları ve mazgalları hasar görmekle birlikte kuledeki asker iki gün boyunca İngiliz toplarına kendi iki topuyla karşı koymuş. Bu çatışmada kuleyi savunan 36 askerden yalnızca ikisi hayatını kaybetmiş.
Punta Mortella yani ‘yaban mersini burnu’nda bulunan ve Korsikalıların Torra di Mortella olarak andıkları kule İngilizce’ye yanlışlıkla Martello kulesi ya da kısaca Martello olarak geçmis.
İngilizler, bu defa 1803-1815 arası süren Napolyon savaşları süresince olabilecek Fransız istilalarına karşı kıyılarını savunmak üzere başlatarak 19. yüzyıl boyunca imparatorluğun her köşesinde Martello kuleleri dikmişler. Sırf İngiltere’de 105 Martello yapılmış. İngiliz kolonilerine de taşınmış bu savunma sistemi ve 15 kadar ülkede örnekleri bulunmakta. En sonuncusunun, Avustralya’da ufak bir adada Sydney’i Kırım Savaşı (1850’ler) sırasında Rus saldırısına karşı korumak üzere yapılan olduğu sanılıyor. Nereden nereye? Bugün burası turist gezinti alanı olarak hizmet veriyor.
İngiltere Martelloları Fransızlara karşı kullanmak durumunda kalmamış. Yine de 1860’lara kadar bunları yapmayı sürdürmüş. Daha güçlü toplara dayanamayacakları anlaşılınca da yapılmaları durdurulmuş.
Kanada’da 16 tane Martello yapılmış. Bunların 11’i günümüze ulaşmış durumda. İlk yapıldıklarında kara karşı korunmalı olmak üzere kaldırılabilir çatıları varmış. Yenilenmiş kulelerde kolaylık olsun diye kalıcı çatılar yerleştirilmiş. Quebec şehrinde yapılmış olan dört kulenin üçü ayakta. Bunların biri Plains d’Abraham parkında bulunuyor.
Kingston’da da liman ve tersanelerin korunması amacıyla dört tane Martello yapılmış. Bugün bunların iki tanesi, Murney ve Frederick Kuleleri, müzedir. Cathcart Kulesi kullanılmamaktadır. Tamamen suyla çevrili Shoal Kulesi Delta otelinin yakınındadır ve seyrekçe halka açılır. Özellikle fotoğraflarda ne kadar ufak olduğu ortaya çıkıyor.
İstanbul’da Şile’nin özbeöz Martello’su vardır. 11. yüzyıldan itibaren şehir devleti olarak gelişen ve gücü Anadolu’da da Karadeniz, Ege ve Akdeniz’e yayılan Ceneviz Cumhuriyeti, hakimiyetindeki topraklar 15. yüzyılda Osmanlı tarafından alınana dek Ortadoğu ve Asya içlerinde de ticaret yürütmüştür. Bugün Ocaklıada denen ada üzerinde zamanında Cenevizliler tarafından yapılmış olan ve Ocaklı Kale diye anılan Martello geçtiğimiz yıl içerisinde onarılarak harabelik halinden kurtarılmıştır. Bu kule dikdörtgen biçimindedir.
Yüzyıllarca süren Ceneviz Osmanlı ilişkileri sonucunda sanırız İstanbul Boğazı’nın iki yakasındaki Rumeli ve Anadolu Hisarları da mimari olarak Martello kulesinden etkilenerek yapılmışlardır. Boğaz’dan gelecek saldırıya karşı ufak kulelerin yanı sıra, temel olarak üçer kulesi vardır her bir hisarın. Rumeli Hisarı’nda üç silindir kule, Anadolu Hisarı’nda da iki yuvarlak, bir dikdörtgen kule bulunmaktadır.
Hisar yapımında Ceneviz modeli uzun süre revaçta kalmış anlaşılan.
Beste Barki / Bizim Anadolu / Ağustos-Eylül 2016
Paylaşın, dostlarınızın da haberi olsun…
