Büyük Açlık
17 Mart St. Patrick gününü kutlama vakti gelince herkes İrlandalı olmayı ister. Neşeli, cana yakın ve bilge bir ulustur İrlandalılar.
Kanada’nın pek çok şehrinde 17 Mart törenleri ve kutlamaları yüz yılı aşkın bir süredir yapılagelmektedir. Montreal’in St. Patrick geçit töreni de 1824 yılından bu yana dünyada en uzun süredir aralıksız kutlanan İrlanda törenlerden. Ayrıca, şehir bayrağının sağ alt köşesinde İrlandalıları temsilen shamrock-İrlanda yoncası bulunuyor.
Aslında dinsel bir gün olan St. Patrick günü İrlanda’da ancak 1996 yılında festival olarak kutlanmaya başlanmış. İrlanda dilinde seamrog-küçük yonca sözcüğünden adını alan shamrock-yonca Hristiyanlığın üçlü birliğini simgeliyor. Buna karşın, İrlandalılar bugün herkesi içine alan bir anlayışla İrlanda’yı, halkını ve adetlerini kutlamayı başarıyorlar.
Ülkelerindeki yokluk ve verimsiz doğa koşulları nedeniyle İrlandalılar 17. yüzyıldan itibaren göç etmeye başlamışlar. Kuzey Amerika’ya ilk geliş tarihleri olarak akıllarda 1847 yılının yer etmesi ise ülkenin 1840’lı yıllarda çok büyük bir açlık yaşamış olmasından.
1840’lara gelindiğinde 9 milyonu bulan nüfusun büyük çoğunluğu çok yoksul bir durumdaymış. Bunun nedeni de İrlanda’da varlıklının ve yoksulun o devirlerde patatesle besleniyor olması. Patates İrlanda’ya Güney Amerika’dan 16. yüzyılda getirilmiş ve yanında yayık ayranı (buttermilk / babeurre) ile halkın başlıca besin kaynağı durumuna gelmiş. Beslenme tek bir ürüne bağlı olunca hasatın yetersiz olduğu yıllarda açlık tehlikesiyle sürmüş yaşam.
1739 yılında aşırı soğuklar nedeniyle patates ürünü zarar görünce ilk açlık yaşanmış. Ancak, 1845-1852 yılları arasında üründe mantar hastalığının başgöstermesiyle yaşanan açlık ölümleri getirmiş. Büyük Açlık yılları olarak anılan bu yıllar açlığın yanı sıra hastalık ve göç yılları olmuş. Büyük Patates Açlığı yılları olarak da bilinen bu yıllarda 1 milyon kadar insan ölmüş, bunun iki misli kadar insan da göç etmek durumunda kalmış. Bugün hâlâ yorumlara açık olan dönemin yetersiz toprak ve ürün yasaları da neden olmuş bu acılara.
1846‒52 yılları İrlanda’dan son toplu göçün yaşandığı yıllar. İrlandalıların yüzbinlercesi de Kuzey Amerika’ya gelmiş. Montreal’de 6000 kadar göçmen tifüsten yaşamını kaybedince Point-Saint-Charles semtinde toplu mezarlara gömülmüşler. Bu mezarların Victoria Köprüsü’nün yapım alanında ortaya çıkması sonucunda Büyük Açlık nedeniyle ölenler için dikilen ilk abide 1859 yılında, yine çoğu İrlandalı olan işçiler tarafından dikilen bir taş anıttır.
Quebec’te Grosse Île adasına getirilenler de bedenen düşkün ve hastalıklıymış. Yaşamını kaybeden on binlerce İrlandalının anısına 1909 yılında buraya bir Kelt haçı yerleştirilmiş.
Bugün dünyada, İrlandalıların dağıldıkları ve soylarının sürdüğü yerlerde yüzden fazla Büyük Açlık anıtı bulunmakta.
Yolumuz ilk defa Dublin’e düşünce, çoğu tuğla olan yapılar, arkada bırakılmışlık ve kasvetli bir hava beklentisiyle ulaştık şehre. Oysa karşımıza Montreal’den bildiğimiz mizah anlayışını ve mutluluğu sunan canlı bir şehir çıktı. Dublin sokaklarında keyifle dolaştık.
Dublin’deki Açlık Anıtı, gümrük binasının rıhtımında, sanki binecekleri gemilere doğru ilerliyormuşçasına yerleştirilen zayıf ve bitkin insan heykellerinden oluşuyor. İlk göçmen gemisi Perseverance 1846 yılında buradan St. Patrick gününde hareket etmiş. Heykeller Dublinli heykeltraş Rowan Gillespie tarafından tasarlanıp 1997 yılında yapılmışlar.
Ulusların tarihlerindeki büyük olaylar toplu belleğin unutulmaz parçası olur ve daima anılırlar. Unutulmayan açlık yıllarının bir anılan öğesi de İrlandalılara gönderilen Osmanlı yardımıdır.
Sultan I. Abdülmecit (1823-1861) İrlanda’da yaşanan açlığı hizmetinde olan İrlandalı bir doktordan öğreniyor ve doktorun da kendisinden yardım dilemesi üzerine 1847 yılında 10 000 £ (bugün 1 milyon doların üstünde bir miktar) yardım göndermeye karar veriyor. Bir rivayete göre Kraliçe Viktorya, kendisi ancak 2 000 £ yardımda bulunduğundan büyükelçisi aracılığıyla Sultanın 1000 £ vermesini rica ediyor. Bunun üzerine Abdülmecit’in para yardımına ek olarak bir kaç gemi yükü buğday da gönderdiği söyleniyor. İngiliz mahkemelerinin gemileri Belfast ve Dublin limanlarına yanaştırmama kararları üzerine yardım gemiler Dublin’in 70 km kuzeyindeki Drogheda limanına yanaşıyorlar.
Drogheda Belediye Başkanı 1995 yılında, Büyükelçi Taner Baytok’un şerefine zamanında Türk denizcilerin kaldığı belediye binası olan Westcourt Oteli’ne bir tabela koydurmuş.
İrlanda Başkanı Mary McAleese 2010 yılında Türkiye ziyareti sırasında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’e İrlanda’ya yapılan yardım için halkının şükranlarını ifade etmiş.
Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958) ise 1923 yılında gazeteci olarak katıldığı Lozan Antlaşması toplantılarından şöyle bir anıyı aktarıyor: İtilaf devletlerinin temsilcileri (İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, ve Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti) toplu olarak Türkiye karşıtı oy kullandığında İrlanda Temsilcisi Türkiye’nin çıkarları doğrultusunda kullanıyor oyunu. Beyatlı soruyor bu temsilciye neden oyunu sürekli Türkiye’den yana kullandığını. ‘Osmanlı atalarınıza ulusça minnettarlığımızın ifadesi olarak’ yanıtını alıyor.
Politik zorluklar, inanç, dil farklılığı, aradaki mesafe ve hiç bir ilişki olmayışı iki toplum arasındaki bu dostluğa ve insanca yardımlaşmaya engel oluşturmamış.
Bugün her zamandan daha çok gerek duyulan barış anlayışına örnek olmalıdır.
Not: Sultan I. Abdülmecit’in tablosu ya Fransız Jean Portet ya da Osmanlı ressamları Sebuh ya da Ruben Manas kardeşler tarafından yapılmış.
Beste Barki / Bizim Anadolu / 29 Ağustos 2017
Paylaşın, dostlarınızın da haberi olsun…
